Wat twistgesprekken ons kunnen leren

Bedenkers en makers van de expositie zijn bureau Duinzand (verhaallijn, samenstelling en films) en ontwerpstudio Platvorm (vormgeving). Eigenaar van bureau Duinzand is Frodo Terpstra. Voor zijn werk ontving de historicus de afgelopen jaren diverse nationale en internationale onderscheidingen.
Dat hij aan de slag kon in de Nieuwe Kerk vond Terpstra “supergaaf”. “Het is een schitterend gebouw met een geweldige geschiedenis.” Het belangrijkste doel dat
hij en zijn collega’s voor ogen hadden bij het ontwerpen van de expositie was de bezoeker helpen de kerk te lezen. “Die kerk is prachtig, maar dat is niet zomaar direct zichtbaar. Met onze expositie willen we die pracht aan het licht brengen.”

Filmtrailer
De oude expositie nam altijd een vrij bescheiden hoekje rechts van het middenschip in, maar om de nieuwe tentoonstelling kan straks niemand heen. Al in het entreeportaal van de kerk maken bezoekers er kennis mee. Ze krijgen daar een bijzonder lokkertje voorgeschoteld: een zogeheten pepper’s ghost, een illusietechniek die van origine bij het toneel vandaan komt. “We gaan het uitzicht op de kerk vermengen met beelden uit de geschiedenis van de kerk”, legt Terpstra uit.
Te zien zijn bijvoorbeeld het visioen dat Jan Col en bedelaar Symon kregen in 1351, de bouw van de kerk, de brand en de ontploffing van het kruithuis. In zes of zeven scenes maken bezoekers zo kennis met de geschiedenis van de Nieuwe Kerk en worden ze hongerig gemaakt naar méér.

Twistgesprekken
In de kerk betreden bezoekers in de kooromgang een oranje loper. “Oranje uiteraard, want de Nieuwe Kerk is de kerk van de Oranjes.” De loper leidt langs allerlei bezienswaardige elementen. “Een epitaaf, het grafmonument van Willem van Oranje natuurlijk, diverse graven op de vloer.” Langs de loper staan vitrines en zuiltjes met tekstborden, projecties en touchscreens.
“We bieden in de expositie twee verhalen”, zegt Terpstra. “Allereerst het verhaal van de Oranjes. Welke Oranjes liggen er, waar liggen ze, waarom liggen ze hier en waarom op deze manier? Daarnaast vertellen we het verhaal van de kerk.”
Bureau Duinzand heeft ervoor gekozen het verhaal van de Oranjes te vertellen aan de hand van een reeks twistgesprekken. “Die vorm maakt het mogelijk op een heel toegankelijke en snelle manier dieper in de geschiedenis te duiken en tegelijkertijd iets te zeggen over de mensen die belangrijk waren in de levens van de Oranjes.” Projecties en animaties van oude prenten en schilderijen brengen de figuren tot leven. “Dat de mensen over wie het gaat hier begraven liggen, maakt het natuurlijk sensationeel.”

Hugo en Maurits
In de kerk staat ook het grafmonument van Hugo de Groot. Die heeft het vrij zwaar aan de stok gehad met Maurits, die er ironisch genoeg vlakbij begraven ligt. “In twee minuutjes laten we die episode uit de Nederlandse geschiedenis oplichten. Aan de hand van een tweegesprek tussen deze mannen maken bezoekers kennis met een stuk politiek, recht en godsdienst. Ze ruiken er even aan.”
Bij een volgende zuil zijn ze getuige van de ‘twist’ tussen Willem V en Prinses Wilhelmina. Willem V, die gezien wordt als een besluiteloze stadhouder, stierf in 1806 in ballingschap. Zijn lichaam is later bijgezet in de Nieuwe Kerk. “Wilhelmina, de vrouw van stavast, weigerde pertinent die bijzetting bij te wonen.”

Visionair of zakkenvuller
Andere twistgesprekken leren bezoekers waarom Willem III en Johannes Vermeer niet in de Nieuwe Kerk liggen, terwijl dat eigenlijk wel had gemoeten. “Vermeer niet omdat-ie te arm was, Willem III omdat hij Nederland was ontstegen.”
Ook aandacht is er uiteraard voor Willem I, de eerste koning na de Franse overheersing. “Hij heeft Nederland in belangrijke mate vormgegeven en richtte bijvoorbeeld een bank op. Was-ie nou een visionair of heeft hij gewoon zijn zakken gevuld? Die vraag brengen we voor het voetlicht.”
De expositie laat verder de in 1872 door de bliksem getroffen weerhaan en weerbol zien. Koningin Sophie kwam destijds belangstellend langs en kreeg de helft van die bol. In de expositie is de andere helft van de weerbol –mét haan– weer te bewonderen. “We plaatsen hem hoog op een constructie, die verwijst naar de toenmalige torenspits.”
De expositie eindigt bij de meest recente bijzetting. Tussen de verhalen over de Oranjes en hun tijdgenoten door komt de bezoeker van alles te weten over de traditie van begraven in een kerk, over de rouwcultuur die vroeger heel belangrijk was, over de rouwborden die er in de ruimte hingen, over het interieur van de kerk dat steeds weer wijzigde. “De kerk is zo vaak van innerlijk veranderd. De kerk die je nu ziet is maar een momentopname.”

Demontabel
Het ontwikkelen van de loper en de zuilen is uitdagende klus. De gehele expositie moet straks demontabel zijn. “De oranje loper bestaat uit een iets verhoogd vloertje, waaronder alle snoeren lopen. De zuiltjes kun je er gemakkelijk aan vast klikken.” Ook uitdagend is het licht dat in telkens andere schakeringen door de ramen van de kerk valt. “In een museum is alles gecontroleerd, tot en met het licht. Hier niet. Daar moet je oplossingen voor bedenken.” Naar verwachting is de expositie aan begin volgend jaar gereed.